Bir denge bozulması nedeni ile kar tabakası veya tabakalarının, yamaç eğimi yönünde gösterdiği akma hareketidir. Kar tabakalarının birbirinden farklı özellikleri olacağından, çığ bazen diğer bir tabaka üzerinden kayan bir tabaka veya tabakalar şeklinde veya tüm tabakaların zemin üzerinde topluca kaymaları sonucunda oluşur.

 

ÇIĞ OLUŞUMUNUN NEDENLERİ

Topoğrafik Etkiler ve Bitki Örtüsü

1-Yamaç Eğimi : Çığın oluşması için arazinin sahip olması gereken ilk faktör, çığın başlamasına ve ivmelenmesine izin veren yamaç eğimidir. Çığlar en fazla 28-45° arasındaki eğimlerde oluşur. Fakat buna yakın 25-60º eğimlerde şartlar sağlandığında yine çığlar oluşur.

2-Yamaç Şekli : Bir çığ patikası üç ana kısımdan oluşur.

• Başlangıç bölgesi
• Akma hattı
• Yavaşlama-Durma Bölgesi

Başlangıç bölgesi duraysız kar örtüsünün yenildiği ve harekete başladığı bir hat veya
nokta şeklindeki alandır.

Akış hattı, çığın başlangıç bölgesini, çığın malzemesini biriktirdiği ve durduğu bölüme bağlar. Tonlarca kar, eğimli bir yamaç boyunca aşağıya doğru hızı bazen 300 km/saate ulaşabilen, geçtiği hat boyunca büyük zararlar veren muazzam bir kütle şeklinde akar.

Yavaşlama–Durma bölgesi, akış hızının negatif yönde ivmelendiği, çığın getirdiği malzemenin depolandığı ve çığın durduğu yerdir. Geniş bir düzlük, ters eğimli bir yamaç, bir vadi dibi, başka bir vadinin karşı yamacı veya çığın akış hızını durduran herhangi bir yer olabilir.

Çığlar umulmadık dönüşler yapabilir veya eğim açısı azaldığı zaman kısa bir mesafede durabilirler. Durma bölgeleri için tipik eğim açısı 15º veya daha düşük olarak saptanmıştır.

İçbükey eğimler en tehlikelileridir.







 Dışbükey eğimler daha az tehlikelidir fakat çığ oluşturmaları muhtemeldir.

3-Yamaç Yönelimi – Bakı : Güneşten gelen ışıma etkisinin, kar örtüsünün sıcaklığı ile dayanımı üzerindeki etkisi nedeniyle önemlidir. Kuzeye bakan yamaçlarda özellikle kışın ortasında çığ oluşma riski çok yüksektir. Fakat güneye bakan yamaçlar, baharda ve güneşli günlerde (güneş gökyüzünde en tepe noktaya ulaşmaya başladığında) tehlikeli olur.

4- Zemin : Yüksek pürüzlülüğ olan bir zemin kar örtüsünü karın derinliği zemini pürüzsüz hale getirinceye kadar tutabilir. Büyük kayalar ve yoğun çalılıklar, bulundukları alanlarda iyi birer kazık görevi görürler. Engebesiz, pürüzlüğü az ve çimenlik yamaçlar daha tehlikelidir.

5- Orman Örtüsü : Eğimli bir yamaç üzerinde bulunan orman örtüsü, kar örtüsünün karakterini etkilemesinden dolayı büyük çığların oluşumuna engel olur. Ormanlar karın rüzgar etkisi ile taşınımına da engel olurlar veya kesikliğe uğratırlar.

6- Rüzgar Yönü : Yeterli bir eğimde yamaçların rüzgarla taşınan karı depolamaları ve çığ oluşumuna neden olacak kar birikimlerini ve oluşumlarını (saçak, rüzgar altı yamaçlarda depolama v.b.) meydana getirmesi açısından büyük önem taşır.

Rüzgar altı bir yamaçta oluşan çığlar

Bir saçak oluşumu

7- Yükseklik-Kot : Kar yağışı, rüzgar ve sıcaklıklar yükseklik ile değiştiğinden riskli olabilecek yamaçların bulunduğu kotlar, çığ meydana getirecek ortamı sağlamaları açısından önemlidir.

Kar Etkileri

1-Yeni Kar : Mevcut eski karın üzerine yumuşak ve bir defada 25 cm’den daha fazla kar yağdığı durumlar tehlikelidir ve özellikle şüphelenilmelidir. Her ne zaman dağlık bir bölge karla kaplandığında ya da çevreniz kar olduğunda güvenli bir yerde bekleyin. Çünkü bu durumlar her zaman tehlikeli olabilir.

Karın tam oturmaması tehlikeli bir işarettir. Gevşek ve kuru karda çığ çok kolay oluşur. Rüzgarlı periyotlar boyunca kar aniden çok tehlikeli olabilir.

2-Eski Kar : Eski karın derinliği doğal kazıkların (kayalar ve çalılıklar) boyunu geçtiğinde, eklenen kar tabakaları kaymaya oldukça elverişlidir. Ayrıca eski kar yüzeyinin doğasıda önemlidir. Pürüzlü yüzeyler duraylılık bakımından düz yüzeylere göre daha uygundur.

Gevşek ve altta bulunan kar tabakaları sıkı olandan çok daha tehlikelidir. Bunu bir batonla kontrol edebilirsiniz. Tecrübeli insanlar araziye çıkmadan önce batonlarını sonuna kadar kara batırarak zayıf tabakaların olup olmadığını tespit etmeye çalışırlar.



  
3- Kristal Tipi : Kar kristalleri ilk oluştuklarında altı kolludurlar. Depolanmadan itibaren kar kristalleri değişmeye başlar. Değişen kristaller (iğne ve misket gibi) altıgen kristallerden çok daha tehlikeli durumlara sebep olurlar.



Değişime uğramamış ve uğramış kar kristalleri.

 

Meteorolojik Etkiler

1- Rüzgar : Kar yağışı sırasında şiddetli rüzgarın 24-48 saat süre ile devam etmesi karın belli bölgelerde birikmesine sebep olur. Aşırı yüklenmeden dolayı kar duraylılığını kaybedebilir.

2- Sıcaklık : Kar soğuk hava koşulları altında duraysızlık eğilimindedir. Donma noktasının üzerinde veya yakınında olsa bile sıcak havalar boyunca karın oturması ve duraylı duruma geçmesi çok hızlı olur. Fakat bahar ayları boyunca sıcaklığın hızlı yükselmesine dikkat etmek gerekir. Bunun sonucunda özellikle güney yamaçlarda ıslak kar çığları olabilir.

3- Yağmur : Mevcut kar üzerine yağmur yağması, güneşin açıp hızlı erimeye sebep olması çığlara sebep olur.



Hazırlayan :

Mete ERENGİL
Afet İşleri Genel Müdürlüğü
Çığ Araştırma Geliştirme Etüt ve Önlem Şube Müdürlüğü
cagem.bayindirlik.gov.tr         
[email protected]

---

---

---